Hipolit Cegielski - Jego życie i dzieło

Gaspar Józef Hipolit Cegielski 1813 - 1868

Gaspar Józef Hipolit Cegielski (1813 - 1868) - nauczyciel, filolog, przemysłowiec, wydawca i działacz społeczny – należy do grona najwybitniejszych postaci w dziejach Wielkopolski. Dzięki wyjątkowym zdolnościom, sumienności i pracowitości zdobył wykształcenie a następnie odnosił sukcesy jako nauczyciel i naukowiec, a od 1846 roku w zmienionych okolicznościach jako kupiec, przemysłowiec i wydawca. Jego wielka indywidualność, wszechstronność i energia z jaką działał sprawiły, że wywarł znaczący wpływ na życie społeczno – polityczne, kulturę i gospodarkę tego regionu.

Urodził się 6 stycznia 1813 roku w Ławkach koło Trzemeszna jako syn Michała i Józefy z Palkowskich. W jego życiu można wyróżnić dwa wyraźne etapy. W pierwszym z nich (do 1846 roku) zdobywał wykształcenie a następnie pracował jako nauczyciel oraz prowadził badania naukowe w dziedzinie językoznawstwa. Zmuszony do rezygnacji z posady nauczyciela założył w Bazarze sklep z wyrobami żelaznymi, z którego w krótkim czasie wyrosły warsztaty naprawcze a następnie fabryka. Jednocześnie od początku lat czterdziestych H.Cegielski coraz głębiej angażował się w działalność społeczną i wydawniczą.

W związku z trudną sytuacją materialną rodziny i wczesną śmiercią matki H.Cegielski od najmłodszych lat zdany był na samego siebie. Kształcił się w Trzemesznie (1827 – 1830) a następnie w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu (1830 – 1835). Przez cały okres nauki w gimnazjum był prymusem wykazując wybitne uzdolnienia w dziedzinie języków obcych i matematyki. Dzięki temu otrzymał stypendium rządowe i podjął studia z filologii klasycznej na uniwersytecie berlińskim (1835 – 1840), gdzie na podstawie rozprawy De negatione uzyskał tytuł doktora filozofii.

Zdobycie wykształcenia umożliwiło mu realizację jego ówczesnego celu życiowego, którym było objęcie posady nauczyciela w gimnazjum. W latach 1840 – 1846 uczył łaciny, greki, języka polskiego oraz historii i geografii w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Jednocześnie intensywnie pracował naukowo publikując rozprawy z zakresu językoznawstwa w tym m.in. artykuł „ O powstaniu mowy i szczególnych języków”(1841), rozprawę „O słowie polskim i koniugacjach jego” (1842). Napisał również podręcznik gramatyki greckiej (1843) oraz szeroko znaną i parokrotnie wznawianą „Naukę poezji” (1845), która poza teorią poezji zawierała obszerne wypisy z literatury polskiej. Po osiągnięciu stabilizacji zawodowej i materialnej w 1841 roku ożenił się z Walentyną Motty (1823 – 1859). Cegielscy mieli trójkę dzieci: syna Stefana i dwie córki Karolinę i Zofię.

Pierwszy etap życia H.Cegielskiego zakończył się w 1846 roku, gdy odmówił wykonania polecenia władz szkolnych dotyczącego przeszukania mieszkań swoich uczniów, podejrzanych o konspirację patriotyczną, za co został zawieszony a następnie usunięty ze stanowiska w szkole. Konieczność utrzymania rodziny oraz brak perspektyw na ponowne zatrudnienie w gimnazjum sprawiły, że H.Cegielski podjął decyzję o rozpoczęciu działalności kupieckiej. Po odbyciu praktyki w Berlinie, przy pomocy finansowej Józefa Łukaszewicza i Jana Suchorzewskiego, założył w Bazarze 30 września 1946 roku sklep z wyrobami żelaznymi, z którego w następnych latach wyrosły, najpierw warsztaty naprawcze na ul. Butelskiej (1850), a następnie fabryka narzędzi i maszyn rolniczych przy ul. Koziej (1855). Jej produkty sprzedawane były w Wielkim Księstwie Poznańskim oraz eksportowane do Prus, na Śląsk i do Królestwa Polskiego. Duży popyt na produkowane przez H.Cegielskiego maszyny skłoniły go do kolejnej rozbudowy zakładów. W 1859 przy ul.Strzeleckiej oddano do użytku nowoczesną odlewnię oraz oddziały montażowe, w których poza narzędziami i maszynami rolniczymi wykonywano także urządzenia dla młynów, olejarni, gorzelni, wodociągów i gazowni. W związku z prowadzona działalnością gospodarczą Cegielski napisał i wydał w 1858 roku, bogato ilustrowany katalog swoich produktów pt. „Narzędzia i machiny uznawane za najpraktyczniejsze”, który był jednym z pierwszych tego typu wydawnictw na ziemiach polskich. H.Cegielski odnosił sukcesy gospodarcze pomimo ostrej konkurencji ze strony przedsiębiorców niemieckich i żydowskich. Jego fabryka stała się najważniejszym polskim zakładem przemysłowym w Poznaniu, zaś jej twórca najwybitniejszym polskim przemysłowcem w zaborze pruskim.

Pomimo kierowania ciągle rozrastającą się firmą, nie zaprzestał pracy naukowej oraz silnie zaangażował się w działalność społeczną i wydawniczą. W 1852 roku wydał nowe, poszerzone wydanie rozprawy „O słowie Polskim i koniugacjach jego” oraz drugie wydanie „Nauki poezji”.

Jeszcze podczas pracy w gimnazjum Marii Magdaleny związał się z Karolem Marcinkowskim i założonym przez niego Towarzystwem Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Po śmierci Marcinkowskiego pełnił w Towarzystwie różne obowiązki w tym funkcję wiceprezesa w latach 1850 – 1868. Dzięki pracy Cegielskiego Towarzystwo przezwyciężyło trudności finansowe i stało się największą instytucją stypendialną w zaborze pruskim. Ponadto H.Cegielski aktywnie działał w Towarzystwie Przemysłowym, którego był współtwórcą i prezesem; Centralnym Towarzystwie Gospodarczym, którym kierował w latach 1865 – 1868; oraz Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk.

Jeszcze podczas pracy w szkole H.Cegielski opublikował w „Orędowniku Naukowym” (1840) artykuł „O zasadach wychowania w szkołach wyższych”, w którym postulował ogólną reformę szkolnictwa. W związku z tym, obok E.Raczyńskiego, był propagatorem a następnie współtwórcą i patronem szkoły realnej w Poznaniu oraz członkiem jej kuratorium w latach 1853 – 1867. Sprawami szkolnictwa interesował się także zasiadając przez wiele lat w poznańskiej radzie miejskiej, co stanowiło kolejny fragment jego aktywności społecznej.

H.Cegielski należał do grona twórców prasy polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim. W 1848 roku założył pierwszy polski dziennik „Gazetę Polską” w której był przez pewien czas redaktorem naczelnym i jednym z autorów. Po likwidacji „Gazety” w 1850 roku, w związku z ogłoszeniem przez władze pruskie restrykcyjnych zarządzeń prasowych, razem z W.Stefańskim i W.Bendkowskim założył „Gońca Polskiego”, który wychodził do końca 1851 roku. Do działalności wydawniczej wrócił w 1859 roku. Założył wtedy „Dziennik Poznański”, który z biegiem czasu stał się jednym z najważniejszych czasopism Wielkopolski. Zarówno „Gazecie” jak i „Dziennikowi” Cegielski nadał charakter narodowo - liberalny. Stosunkowo skromny wymiar miała działalność polityczna Cegielskiego. Krótko, w 1849 roku, był posłem do sejmu pruskiego, a w następnych latach działał jedynie w polskim komitecie wyborczym. Problematykę polityczną poruszał w swoich artykułach oraz w wydanej w Brukseli broszurze „Sprawa polska przed Trybunałem Kongresu Europejskiego” (1864).

Przy wszystkich swoich obowiązkach od młodego wieku był słabego zdrowia i często zapadał na różne choroby. Zmarł 30 listopada 1868 r w Poznaniu. Wraz z jego śmiercią społeczeństwo polskie utraciło jednego z przywódców, który w szczególny sposób przyczynił się do budowania jego kulturowej tożsamości i rozpoczęcia gospodarczej modernizacji. Zadecydowały o tym jego wiedza, aktywność społeczna i gospodarcza jak również temperament, charyzma świetnego mówcy oraz pragmatyzm i upór w działaniu. Cegielski był nauczycielem, przemysłowcem, społecznikiem, ale także kochającym mężem i ojcem zatroskanym o zdrowie i pomyślność członków rodziny. Łączył w sobie wiedzę i wielką kulturę osobistą z humanistycznymi i liberalnymi ideałami oraz z głębokim zrozumieniem dla spraw materialnych i rozwoju gospodarczego ziem polskich, stanowiących ważny element popieranej i rozwijanej przez niego na gruncie poznańskim pracy organicznej.

Tadeusz Janicki


 

 
© Copyright 2019 Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego | Polityka prywatności
W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Szczegółowe informacje znajdują się w POLITYCE PRYWATNOŚCI I WYKORZYSTYWANIA PLIKÓW COOKIES. OK, rozumiem